Advies beheer- en onderhoudsplan

Historisch Groen Grave heeft samen met Brabants Landschap en IVN-Grave een advies beheer- en onderhoudsplan opgesteld. Dit is in april 2023 aan de gemeente aangeboden met het verzoek dit met betrokken bestuurders te bespreken.  

Een eerste inventarisatie. 

Op 22 februari 2023 is een ronde gemaakt langs de historische boomgaarden op het voormalige Visioterrein en het halfbastion Bekaf in Grave, de boomgaard aan de Lageweg tussen Grave en Oud-Velp, en de boomgaarden van het Bronckhorst-klooster (Rode Nonnen) en het Kapucijnenklooster in Oud-Velp. Vijf boomgaarden die zowel naar hun aard als wat betreft de staat van onderhoud, enorm van elkaar verschillen. Wat er mogelijk is en welke kansen er zijn is dan ook zeer verschillend.

1. Boomgaard Visio

Met de werkzaamheden die de afgelopen twee jaar zijn verricht, heeft de boomgaard een nieuw leven gekregen. De jong geplante appels en peren van oude rassen staan er goed bij. De oude bomen huisvesten zeldzame vogels zoals een steenuil.

Aandachtspunten

• Vanuit ecologisch perspectief is het belangrijk de waterloop van de Raam naar de Oude Haven te behouden i.v.m. aanwezige flora en fauna.
• De houtsingel aan de rand van de boomgaard op de oever van de verbinding tussen de Oude Haven en de Raam moet worden gesnoeid, tot op de grond, om de bomen aan die zijde een kans te geven. Gebeurt dit niet, dan zullen ze klein blijven en naar één kant groeien. Het belangrijk dat dit snoeien in jaren gefaseerd gebeurd in twee of drie jaar.
• Op het Visioterrein is een fiets- en voetpad voorzien tussen het centrum en de wijk Estersveld. Dit is een goede zaak. Aandachtspunt is de verlichting; licht dat in de avonduren noodzakelijk is voor (het gevoel van) veiligheid maar dat van dien aard moet zijn dat het terrein als zodanig donker en stil blijft. Een combinatie van eisen die wel mogelijk is, maar dit vraagt wat van de inventiviteit bij het zoeken naar mogelijkheden. Bottom line is natuurlijk de vraag of verlichting bijdraagt aan de veiligheid. Hierover is het een en ander aan onderzoeksgegevens beschikbaar.
• Voor de boomgaard en het groen op het Visioterrein is het wenselijk zo niet noodzakelijk dat er aandacht is voor insecten en vogels. Er is een insectenhotel als een mooi begin. Daarnaast zou het goed zijn als de variëteit van bloemen meer kansen zou krijgen. Dit stelt eisen aan het maaibeleid en de aard van de oppervlakte. Dit oppervlak is nu zo hard dat wilde bloemen en planten nauwelijks (feitelijk geen!) kans krijgen. Bezien moet worden wat hier met incidentele natuurlijke begrazing mogelijk is. In het verlengde hiervan is te overwegen de boomgaard, tenminste gedeeltelijk, te omzomen met een haag.
• Samenhangend met de boomgaard zijn de herinrichting van het Visioterrein, de Sequoia, het geplande Brugpoortgebouw en het geplande fietspad serieuze aandachtspunten.

2. Boomgaard Bekaf

Met de restauratiewerkzaamheden van het afgelopen jaar staat de boomgaard, zowel het lage deel langs de scheepswerf als het deel boven op de berg, er nu redelijk goed voor.

Aandachtspunten

• De boomgaard leent zich perfect voor een afscheiding, bijvoorbeeld door het planten van een haag van struiken. Dit kan een inheemse meidoorn zijn of andere gemengde haagsoorten. Maar ook kan gedacht worden aan aalbessen, bijvoorbeeld de Ribes rubrun: een kleine inheemse bes (zie Driessenweg) die vroeger vaak rond boomgaarden werd aangeplant.
• Begroeiing onder de laagstammen zo laten; niet maaien.
• Normaal onderhoud lijkt voor deze boomgaard voorlopig voldoende.

3. Lageweg

Aan deze boomgaard is het afgelopen jaar het nodige snoeiwerk verricht. De boomgaard verkeert, ondanks het ontbreken van onderhoud in de afgelopen decennia, in een redelijk goede staat.

Aandachtspunten

• De rij hoge perenbomen aan de Graafse kant van de boomgaard heeft het afgelopen jaar geen onderhoud gehad. In dit geval is dat geen groot probleem. De boomgaard en ook deze bomenrij is het meest gediend met het weghalen van een aantal bomen. Bij de grond afzagen van enkele bomen in de rij die te dicht op elkaar staan volstaat. Dit zal voor licht en ruimte zorgen wat de vitaliteit van de bomen in de rij en ook de bomen elders in de boomgaard enorm te goede zal komen.
• Aan de randen inzaaien met wilde-bloemenmengsel

• Waterloop aan de Lageweg: talud afvlakken en slingering versterken.
• Afvalhout van het onderhoud niet afvoeren maar opstapelen tussen palen die de stapel in het gelid houden. Dit oogt netjes en nodig minder uit tot brandstichten dan een verdwaalde slordige bult takken. Dit kan alleen als het gezond afvalhout is.
• Ter overweging: in het achterste deel enkele bomen bijplaatsen, bijvoorbeeld in driehoeksvorm.
• Poel behouden, hooguit pitrus verwijderen.
• Paddengoot schoonmaken.
• De boomgaard aan de Lageweg leent zich bij uitstek voor incidentele, extensieve begrazing door jongvee, bijvoorbeeld door pinken, als alternatief voor maaien. Dus geen schapen; die zouden alles kaal vreten.

4. Kloostertuin Rode Nonnen

Afgeschermd door het klooster en de kloostermuur ligt hier de in potentie wellicht mooiste tuin en boomgaard van Grave/Velp. “In potentie”, want van alle percelen staat deze kloostertuin en de boomgaard die er deel van uitmaakt, er het slechtste bij. Voor deze tuin is eerder een tuin-historisch onderzoek gedaan in 2016 door Groen Erfgoed Nu (Rodenbergsedreef 52, 3972 DP DriebergenRijsenburg, 06 2009 9890).

Een belemmerende factor is de huidige bewoning van het klooster door arbeidsmigranten. De ontwikkeling van de tuin met de boomgaard en de herbestemming van het klooster zullen hand in hand moeten gaan. Het aflopende contract m.b.t. de arbeidsmigranten en de ideeën die er zijn voor een herbestemming bieden kansen. 

Ook de aanwezigheid van het ambachtscentrum past in het rijtje kansen. Het zijn handen die gebruikt kunnen worden op dezelfde wijze als dit gebeurt met de mensen die in het Emmausklooster in begeleiding zijn en die mogelijk ook in de tuin van de Rode Nonnen ingezet kunnen worden.

Aandachtspunten

• Boomgaard, wat hoort erbij en wat niet; als eenheid zichtbaar maken.
• Lage fruitbomen in de loop van de tijd vervangen door hoogstamsoorten. Er zijn zoveel open plekken dat het best begonnen kan worden met het bijplanten van jonge hoogstammen. Als deze een kroon hebben, kunnen de oude bomen die aan het eind van hun leven zijn, verwijderd worden.
• De muur rond de tuin/boomgaard is belangrijk als onderdeel van het grote geheel. Om deze muur te behouden zal de rij Italiaanse populieren die er tegenaan staat, verwijderd moeten worden. Het beste is dit te doen door eerst de bomen bij de grond af te zagen en vervolgens de wortels machinaal weg te frezen. Voor wat er daarna wenselijk is biedt het tuin-historisch onderzoek van 2016 aanknopingspunten.
• De gehele tuin verdient een enorme opknapbeurt. Dode en zieke coniferen, aangetast door de letterzetterlarven moeten worden verwijderd.

De opknapbeurt vraagt om een integraal meerjarenplan. Als hier vrijwilligers bij worden betrokken leent dit project zich bij uitstek voor een bijdrage van het Postcodeloterij Buurtfonds.

Aandachtspunt in dit verband is wel dat er een zekere mate van toegankelijkheid voor het publiek moet zijn. En dit stelt dan uiteraard weer eisen aan de herinrichting van de tuin.

5. Tuin Kapucijnenklooster

Deze tuin is in goede handen bij de gebruikers van het klooster van het moment. 

Tenslotte

De inventarisatie in februari heeft een aantal dingen duidelijk gemaakt.

• Er veel meer aan boomgaarden en wat daaraan annex is, dan nu in het groenplan van de gemeente is opgenomen. Juweeltjes die, als ze goed onderhouden worden, van Grave en het buitengebied een trekpleister kunnen maken; Grave, niet zomaar als vestingstadje maar met de groene oases van stilte eromheen als groenste vestingstadje.
• De aanpak vraagt om een integraal meerjarenplan. En zo’n plan vraagt visie en expertise, enthousiasme en heel veel uithoudingsvermogen.
• Waar de inzet is dat ook de tuinen en boomgaarden die geen eigendom van de gemeente zijn ten minste deels publiek toegankelijk worden (Kapucijnen en Rode Nonnen), is het zaak dat ook deze tuinen in het totaalplan meegenomen worden.
• In andere gemeenten liggen prima voorbeelden van beheerplannen waar vrijwilligers een rol in spelen: voor een x aantal jaren wordt (een deel van) het lopende onderhoud van de gemeente overgenomen en de gemeente stelt daar een passende vergoeding tegenover.
• In dit verband past ook het maken van een afspraak met lokale agrariërs over extensieve begrazing.
• Dit is een project dat niemand zonder de ander tot een goed einde zal kunnen brengen. Randvoorwaarde is dat overheid, belangenorganisaties als IVN, Brabants Landschap en Historisch Groen, en lokale burgerij, bijvoorbeeld via de wijkraden, de handen ineenslaan.

In dit kader: uiteraard is er laaghangend fruit. Er zijn doelen die zonder veel omhaal op korte termijn bereikt kunnen worden. Maar zelfs daarvoor is het raadzaam helder te hebben wat het plan en het kader is. De ontwikkeling en het onderhoud van de tuin van het Kapucijnenklooster kan model staan.

Inzet is dat deze input wordt meegenomen in de “Natuurvisie Land van Cuijk” en in de Omgevingsvisie die de gemeente opstelt. Er zijn vervolgens een aantal kritische succesfactoren. Expertise, draagvlak en prioritering (voorbeeld: 8-puntenplan Milieuvereniging LvC) zijn de belangrijkste.